autor: adwokat Maciej Kowalewski, Kancelaria Adwokacka Wrocław
1. Wprowadzenie: Zatrzymanie w obcym kraju – co trzeba wiedzieć?
Zatrzymanie przez policję czy inne służby w Polsce to sytuacja stresująca nawet dla obywatela polskiego. Dla obcokrajowca to jednak znacznie trudniejsze doświadczenie – bariera językowa, brak wiedzy o procedurach, inna kultura prawna i często też samotność z dala od rodziny.
Wielokrotnie reprezentowałem obywateli Ukrainy, Białorusi, Rosji czy Gruzji zatrzymanych przez polskie organy ścigania. Wiem z praktyki, jak kluczowe znaczenie w takich chwilach ma szybkie uzyskanie kontaktu z obrońcą – adwokatem od spraw karnych, który rozumie zarówno polski system prawny, jak i sytuację cudzoziemca.
2. Czy obcokrajowiec ma prawo do adwokata? TAK – i to od razu po zatrzymaniu
Każda osoba zatrzymana w Polsce ma prawo do kontaktu z adwokatem. To prawo przysługuje również cudzoziemcom – niezależnie od statusu pobytowego (czy legalnie przebywa w Polsce, czy nie).
Polskie prawo gwarantuje:
– kontakt z obrońcą już od chwili zatrzymania (art. 245 §1 k.p.k.),
– udział obrońcy podczas przesłuchania (art. 301 k.p.k.),
– prawo do nieprzyznania się do winy i milczenia bez negatywnych konsekwencji.
Obcokrajowiec ma również prawo do tłumacza przysięgłego, jeśli nie rozumie języka polskiego. Z doświadczenia wiem jednak, że nawet najlepszy tłumacz nie zastąpi obrońcy, który potrafi odpowiednio pokierować rozmową z policją czy prokuratorem.
3. Dlaczego nie warto odpowiadać na pytania bez obecności adwokata?
Zatrzymany obcokrajowiec, szczególnie w pierwszych godzinach po zatrzymaniu, może zostać przesłuchany przez policję lub prokuratora. Niestety, często nie do końca rozumie pytania, a jeszcze częściej nie zna konsekwencji swoich odpowiedzi.
Obserwuję w praktyce sytuacje, gdy:
– zatrzymany nie rozumie zarzutów,
– przyznaje się do czegoś, co nie miało miejsca, bo myśli, że to skróci postępowanie,
– nie korzysta z prawa do milczenia, mimo że to byłoby najlepsze rozwiązanie na danym etapie.
Dlatego zawsze powtarzam: pierwszy kontakt z policją to najważniejszy moment całej sprawy. Właściwa strategia obrony od początku może zaważyć na dalszym losie – czy zostanie zastosowany areszt, czy podejrzany wyjdzie na wolność, czy może nawet sprawa zostanie umorzona.
4. Jakie są obowiązki policji i prokuratury wobec obcokrajowca?
Polskie prawo zobowiązuje organy ścigania do:
– zapewnienia tłumacza przysięgłego,
– poinformowania zatrzymanego o przysługujących mu prawach,
– umożliwienia kontaktu z konsulatem (na życzenie cudzoziemca),
– umożliwienia kontaktu z adwokatem i udziału obrońcy w przesłuchaniach.
W praktyce jednak te gwarancje bywają fikcją, jeśli nikt nie dopilnuje ich realizacji. Właśnie dlatego udział obrońcy jest tak ważny – nie tylko dla zapewnienia pomocy prawnej, ale również jako realna ochrona przed nadużyciami i błędami ze strony funkcjonariuszy.
5. Co może zrobić adwokat – obrońca w sprawie zatrzymanego cudzoziemca?
Jako obrońca podejmuję konkretne działania już od momentu otrzymania informacji o zatrzymaniu:
– udzielam porad telefonicznie rodzinie i zatrzymanemu,
– natychmiast udaję się do komisariatu,
– uczestniczę w przesłuchaniu,
–dokładam starań w zakresie zastosowanych środków zapobiegawczych w tym najbardziej dolegliwego jakim jest tymczasowe aresztowanie
– reprezentuję klienta na każdym etapie postępowania – od dochodzenia po rozprawę.
Cudzoziemiec nie zna często realiów polskiego procesu – nie wie, że może nie składać wyjaśnień, że ma prawo wiedzieć, co mu zarzucają i że może domagać się kontaktu z obrońcą z wyboru, a nie tylko adwokatem z urzędu.
6. Najczęstsze błędy popełniane przez zatrzymanych cudzoziemców – jak ich uniknąć?
Zgoda na tłumacza, który nie zna prawa karnego – czasem tłumaczenie jest niedokładne lub wręcz błędne.
Przyznanie się do wszystkiego „dla świętego spokoju” – co skutkuje często poważnymi konsekwencjami.
Brak kontaktu z adwokatem z wyboru, który realnie będzie bronił interesów podejrzanego.
Niepoinformowanie rodziny – co utrudnia organizację pomocy i wpłynięcie na tok sprawy.
Ucieczka lub zmiana adresu zamieszkania – co może skutkować zastosowaniem tymczasowego aresztowania.
7. Rola rodziny i bliskich – co mogą zrobić?
Rodzina zatrzymanego cudzoziemca (również za granicą) może i powinna:
– skontaktować się z adwokatem, który ustali miejsce pobytu zatrzymanego i podejmie interwencję,
– przekazać dokumenty, dane osobowe, informacje o miejscu pracy czy rodzinie zatrzymanego,
– współpracować z tłumaczem, jeśli trzeba przygotować pismo do sądu lub prokuratury,
– monitorować sytuację i dbać o to, by zatrzymany nie został pozostawiony sam sobie.
8. Podsumowanie – obrona obcokrajowca w Polsce to realna walka o sprawiedliwość
Każdego dnia w Polsce dochodzi do zatrzymań cudzoziemców – z powodu różnych zarzutów, nieporozumień, błędnych oskarżeń lub trudnych sytuacji życiowych. W takich przypadkach rola obrońcy nie kończy się na znajomości przepisów, lecz polega przede wszystkim na byciu rzecznikiem interesów osoby, która sama nie umie się bronić.
W swojej praktyce widziałem wielu ludzi, którym pomogłem uniknąć aresztu, skazania, czy nawet deportacji – tylko dlatego, że zareagowaliśmy odpowiednio wcześnie i zapewniliśmy prawdziwą pomoc prawną.
